O’ZBEK TILIDA HARAKAT FE’LLARI LEKSIKOLOGIYASINING O’RGANILISHi

Abstract

 Somatizmlar inson tana a’zolarining nomlarini o‘zida aks ettiruvchi leksik birlik bo‘lib, ular mustaqil ma’no anglatuvchi otlar sifatida o‘rganiladi. Asosan, otlarga xos so‘roq, grammatik ko‘rsatkichlar, ya’ni egalik va kelishik qo‘shimchalarini qabul qilib kelib, otlar kabi predmet tushunchasini anglatib, turlanadi. Aniq otlar sifatida namoyon bo‘ladi. Ammo bizning tadqiq obyektimiz somatizmlar emas, balki somatizmlar harakatini ifodalovchi leksemalar – fe’llardir. Somatizmlar tilda o‘z o‘rniga ega lisoniy birliklar bo‘lib, muayyan leksik tizimni tashkil etadi. Ularning til va nutqdagi o‘rni yaqqol ko‘zga tashlanib turadi. Somatizmlar barcha xalqlarning til tizimida inson tana a’zolarini ifodalashga xizmat qiladi. Jumladan, ingliz va o‘zbek tillarida ham ular yaxlit tizim sifatida mavjud bo‘lib, makro va mikro semantik maydonlarni hosil qiladi. Haqiqatan ham, somatizmlar alohida leksik-semantik guruhni tashkil qiluvchi birliklar bo‘lib, lisoniy tizimda o‘z o‘rniga ega. Bu lug’aviy ma’noviy guruhga mansub birliklar semantik jihatdan mustaqil paradigma tashkil qiladi. O‘zbek tilida somatizmlar, ular vositasida shakllangan frazeologik birliklar va maqollar tadqiqiga oid ishlar talaygina.  Quyida mazkur ishlarning mazmuni, tadqiq obyekti va predmeti, xulosalarining umumiy sharhini keltiramiz.